Λημνία Σφραγίς και Λημνία Μίλτος Ένα δισυπόστατο σώμα ή δύο διαφορετικά υλικά; Μία «εις βάθος» προσέγγιση του ζητήματος

παρουσιάστηκε στο 5ο Διεθνές Συνέδριο της Αρχαιομετρικής Εταιρείας Ελλάδος 

στις 6-8 Οκτ.2008 στο Costen Hall της Αμερικανικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών

Λημνία Σφραγίς και Λημνία Μίλτος

Ένα δισυπόστατο σώμα ή δύο διαφορετικά υλικά;

Μία «εις βάθος» προσέγγιση του ζητήματος

Θωμάς Κατσαρός και Ιωάννης Λυριτζής

Εργαστήριο Αρχαιομετρίας, Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Ρόδος 85100 Ελλάς (tkatsaros@rhodes.aegean.gr)

Περίληψη:

Στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος για την χρωματολογία του Θεόφραστου του Ερέσσιου [ΠΕΝΕΔ-03/141] [1] η αναζήτηση πρώτων υλών για χρωστικές μας οδήγησε στην δειγματοληψία ιζημάτων συγκεκριμένης τοποθεσίας στη Λήμνο. Η Λημνία Σφραγίς αναφέρεται ως φαρμακευτικό προϊόν, ενώ η Λημνία Μίλτος ως χρωστική ύλη η οποία μάλιστα χαίρει και της ιδιαίτερης εκτίμησης του Πλίνιου του Πρεσβύτερου [2]. Και τα δυο εχουν χρώμα ερυθρό]. Κατά συνέπεια πρόκειται περί δύο διαφορετικών υλικών, τα οποία το μόνο κοινό που έχουν είναι η ονομασία του τόπου προέλευσης.  Ακριβέστερο γίνεται αυτό, από την επισήμανση του Γαληνού (ο οποίος επισκέφθηκε δύο φορές την Λήμνο επί τούτου) ότι η Λημνία γη ή Σφραγίς δεν έχει χρωστικές ιδιότητες, ενώ η Λημνία Μίλτος δεν έχει θεραπευτικές ιδιότητες. Γίνεται λόγος και για νοθεία του υλικού της Λημνίας Σφραγίδος με κοινή Μίλτο. [3]

Η χρήση της Λημνίας Σφραγίδος αναφέρεται ήδη από την εποχή του Τρωικού Πολέμου από τον  Φιλοκτήτη, ο οποίος παρέμεινε στο νησί της Λήμνου και μετά την ίαση του (Σοφοκλέους, Φιλοκτήτης), ενώ στην καθαρά μυθολογική περίοδο αποδίδεται στην Λημνία Γη η ίαση του ίδιου του Θεού Ήφαιστου, από τους Σίντιες, μετά την πτώση του από τον Όλυμπο στην Λήμνο. Σημαντική είναι η αναφορά του Διοσκουρίδη στην περιγραφή του χώρου της εξόρυξης  της Λημνίας Γης ή Λημνίας Σφραγίδος, ως τόπου ελώδους. [4]. Επιπροσθέτως αναφέρει ότι αυτή γίνεται από τον πυθμένα ενός «ανδρώδους υπονόμου» δηλ. από βάθος τουλάχιστον δύο μέτρων (ανάστημα ενός ανθρώπου) από την στάθμη της επιφάνειας της γης. Κατόπιν αδείας χορηγηθήσας από την Κ΄ Εφορεία Προϊστορικών & Κλασσικών Αρχαιοτήτων και σε συνεννόηση και συνεργασία με τον Δήμο Μούδρου Λήμνου διενεργήθηκαν τέσσερις γεωτρήσεις [πέντε μέτρων βάθους], στις  υπώρειες του λοφίσκου Μόσυχλος, καθώς και επιφανειακή δειγματοληψία στη θέση «Αίμα του Ηφαίστου» στην κορυφή Δεσπότης, νότια του όρμου του Κότσινα. Τα συλλεχθέντα δείγματα αναλύθηκαν με SEM/EDS, XRD, RAMAN, ICP, IR-PAS για την πιστοποίηση της ορυκτολογικής και χημικής σύστασής τους. Η αναφορά του Γαληνού στο έργο του «Περί αντεμβαλλομένων» αναφορικά με την σύσταση του υποκατάστατου της Λημνίας Σφραγίδος  είναι ιδιαίτερα σημαντική αλλά διέλαθε της προσοχής. Τέλος ο καθηγητής μεταλλειολογίας της Ecole de Mine Luis De Launay (19^ο αιώνα) επισημαίνει ότι η σύσταση της Λημνίας Σφραγίδος θα δικαιολογείτο, εάν αυτή περιείχε ως δραστική ουσία Αρσενικό ή Υδράργυρο, ο ίδιος όμως συμπληρώνει ότι δεν έχει την ευχέρεια του χρόνου μίας ενδελεχούς έρευνας, ούτε τους απαιτούμενους πόρους. [5]. Η παρουσία σχετικά υψηλών συγκεντρώσεων Αρσενικού, βιογενούς ή ηφαιστειακής προέλευσης ή και των δύο, είναι ο άξονας της νέας οπτικής έρευνας που προτείνεται. Τα αναλυτικά αποτελέσματα των δειγμάτων από τις προαναφερθείσες γεωτρήσεις, θα συζητηθούν εκτενώς, ενώ ο συσχετισμός τους με τις βιβλιογραφικές πηγές αναμένεται να δημιουργήσει νέα ενδεχόμενα ερμηνείας της σύστασης και χρήσης της Λημνίας Σφραγίδος [Terra Lemnia NBS/IBCC color system no 43] και της Λημνίας Μίλτου, οι οποίες υπήρξαν ομοιόχρωμες αλλά διαφορετικές [6]. Τα αποτελέσματα εντάσσονται στη τράπεζα δεδομενων χρωστικών πρώτων υλών της Ελληνιστικής Εποχής με έμφαση στον 4^ο αιώνα π.Χ. εποχή όπου συντάχθηκε το Περί Λίθων του Θεοφράστου.

Βιβλιογραφία:

[1] Θεόφραστος ο Ερέσιος, Περί Λίθων (De lapidus) Caley ,Richardson (1956)  Ohio.

[2] Πλίνιος (Γάϊος) Σεκούνδος (ο Πρεσβύτερος) Φυσική Ιστορία Βιβλ.29, 5 και 35, 6. βλ. και Απολλόδωρος Βιβλιοθήκη, κεφ.1,4,3.

 [3] Γαληνός Κλαύδιος, Άπαντα (Opera omnia) ed. D. Carolus Gottlob Kuhn (1825-1830) Lipsiae. Γαληνού «περί αντιδότων» βιβλ. 1, τομ. 14, σελ. 8, εκδ. Kuhn, 1825.

[4] Διοσκουρίδης Πεδάνιος ΠερίΥλης Ιατρικής Ε’, 113.

[5] Louis de Launay (1898) Geologie des Metelin, Lemnos,Thasos Paris, και, Notes sur Lemnos Paris 1895.

[6] Παξιμαδάς Σπυρίδων (2002) Η ΛΗΜΝΙΑ ΓΗ εκδ. ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Αθήνα.